Πρόκειται για τη δεύτερη, βελτιωμένη έκδοση της μελέτης του Θεοδώρου Μεσσήνη, με διορθώσεις, υποσημειώσεις και εισαγωγικό σημείωμα του Δημήτρη Α. Πασχαλίδη.
Η μελέτη του Θεοδώρου Μεσσήνη (1923-1997,Χωριστή), είναι μία από τις πρώτες που γράφτηκαν για την ιστορία της Χωριστής στη νεότερη εποχή. Πληροφορίες για τη Χωριστή υπήρχαν σκορπισμένες σε ανεξάρτητες μελέτες και περιοδικά, σε καμία όμως δεν είχε συγκεντρωθεί ώστε να έχουμε πληρέστερη εικόνα για την ιστορία της. Είναι μία έκδοση που έχει την αυθεντικότητα ενός χρονικού της χωριστής στον 19ο και κυρίως 20ο αιώνα, ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώνει με αντικειμενικό τρόπο, πρωτογενείς πληροφορίες, παραθέτοντας χειροποίητους χάρτες, με τοπωνύμια, γκιόλες, αλλά και με τους δρόμους και τις τότε θέσεις των κοινοτικών βρύσεων του οικισμού. Στη σημερινή έκδοση έχουν προστεθεί και φωτογραφίες. Η πρώτη έκδοση έγινε το 1993 από το συγγραφέα, ενώ η επανέκδοση του έγινε το 2021, από τον Μουσικοδραματικό Σύλλογο Χωριστής "Η Αναγεννηθείσα Μακεδονία", και αποτελεί παράλληλη έκδοση του Ά Επιστημονικού Συμποσίου: Χωριστή, Ιστορία και Πολιτισμός.
