Με την ανατολή του 20ου αιώνα αρχίζει στην Μακεδονία µια οργανωμένη πλέον Ελληνική

αντίδραση ενάντια στην Σλαβική (Βουλγαρική) επιβολή.

Τοποθετούνται από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης εμπνευσμένοι ιεράρχες για να ηγηθούν γνωστού µας Μακεδονικού Αγώνα. Στη Μητρόπολη Δράμας, τον Αύγουστο του 1902 έρχεται ως Μητροπολίτης. ο μέχρι τότε Πρωτοσύγκελος του Πατριαρχείου ο Χρυσόστομος Καλαφάτης. Ο μετέπειτα Σμύρνης, κι Εθνομάρτυρας και νυν Άγιος Χρυσόστομος.

Είναι αξιοπρόσεκτο πως ο Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος πέντε (5) μόλις ημέρες από την άφιξή του στη Δράμα ζητά κι έρχεται στην Τσατάλτζα.

Σε σχετικό πρακτικό του κώδικα της Τσατάλτζας γράφει ο ίδιος: “εσπεύσαμεν και παραγενόµεθα εις την ευλογημένην ταύτην κοινότητα την πέµπτην ακριβώς ημέρα από της αφίξεως ηµών εν Δράμα... ͵

Με την άφιξή του αναδιοργανώνει τη Διοίκηση της Ελληνικής Κοινότητας Τσατάλτζας, προβαίνει στη σύνταξη κανονισμού που διέπει τα καθήκοντα των αιρετών επιτροπών: Δημογεροντίας, Εκκλησίας κα Σχολείου, Κανονισµός που γίνεται αποδεκτός απ’ όλους.

 

Από την ημέρα αυτή η Τσατάλτζα, η κωμόπολη με τα χαρακτηριστικά των κατοίκων της που

προαναφέραμε και που σύμφωνα με την απογραφή των Νεότουρκων (19Ο8) δεν έχει ούτε ένα σλαβόφωνο, αναδεικνύεται σε έπαλξη του Ελληνισμού της περιοχής, είναι η καρδιά του ΄Ενόπλου Μακεδονικού Αγώνα στον καζά της Δράμας.

Εκτός όμως από τον ένοπλο αγώνα της περιοχής, για την τόνωση του εθνικού ενθουσιασμού των Τσαταλτζανών και την αναζωογόνηση του Ελληνισμού απέναντι στα σκοτεινά σχέδια των Βουλγάρων, με την καθοδήγηση του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου και με δαπάνες, όπου αυτές απαιτούνται από τους Τσαταλτζανούς, προσφέροντες μέρος από την καπνοπαραγωγή τους έχουμε και τη δημιουργία των προϋποθέσεων για πλούσιες πολιτιστικές και πνευματικές δραστηριότητες, όπως ανέγερση επιβλητικών κτισμάτων και ίδρυση Πολιτιστικών Συλλόγων, που καθιστούν έντονη την παρουσία του Ελληνισμού.

Το έτος 1902, με την άφιξη του Μητροπολίτη Δράμας Χρυσοστόμου, η Ελληνική ορθόδοξη

κοινότητα Τσατάλτζας, αναθέτει στον Αυστριακό Αρχιτέκτονά Konradv Vilas την ανέγερση των:

1. Του νέου ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου, κατά το πρότυπο της Αγίας Φωτεινής της Σμύρνης, στη θέση του παλαιού ναού, διατηρώντας το ίδιο σπάνιο τέμπλο. Στην αγιογράφηση του, συνέβαλε με έργα του και ο Έλληνας ζωγράφος - Αγιογράφ0ς Κώστας Παρθένης.

Είναι Τρίκλιτος Βασιλική με σπάνιο περίτεχνο ξυλόγλυπτο εβένινο τέμπλο που το στολίζουν οι πέντε από τις έξι εικόνες του Κώστα Παρθένη.

Η ανέγερση του ναού αρχίζει το 1902 και τελειώνει το 1906. Τα εγκαίνια του γίνονται στις  27-4-1907 ημέρα Κυριακή από το Μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο που για την ανέγερση του έδωσε την ψυχή του, παρά την απαγόρευση μετακίνησης του από τη Δράμα, από τον Χιλμή Πασά. 2. Του Αναγνωστηρίου. Είναι το μόνο που σώζεται από τα αναγνωστήρια της εποχής εκείνης (τέλος του 19ου – αρχές του 20ου αιώνα).

'Ένα ευρύχωρο και άνετο νεοκλασικό κτίριο με βιβλιοθήκη, με μουσικοδιδασκαλείο, με μεγάλη αίθουσα αναγνωστηρίου, με όμορφη , θεατρική σκηνή. Εδώ στεγάζεται από το 1906 μέχρι και σήμερα ο Ιστορικός μας Σύλλογος η "Αναγεννηθείσα Μακεδονία" .

 

Για την ανέγερση του Ναού και του Αναγνωστηρίου μεγάλη ήταν η συνδρομή του Στέργιου Μιχαηλίδη καπνεμπόρου, επίτιμου προέδρου του Συλλόγου μας, κατοίκου Σμύρνης, με καταγωγή του τη Χωριστή.

1. Του καινούργιου σχολείου. Ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα κτισμένο από πέτρα σε σχήμα Π. (Παύλος Μελάς) ικανό να στεγάσει τους 400 Έλληνες. Μαθητές της χωριστής (1912), και δεσπόζει στην ανατολική πλευρά του Χωριού.

Το ίδιο έτος 1902 ιδρύεται και λειτουργεί η Φιλόπτωχος Αδελφότης Τσατάλτζας. «Ο Άγιος Γεώργιος» και το 1906 ιδρύεται και στεγάζεται στο απερατωμένο ήδη αναγνωστήριο ο Πολιτιστικός Σύλλογος «Ο ΟΜΙΛΟΣ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΩΝ ΑΠΟΛΛΩΝ» με τις πολιτιστικές δραστηριότητες: Φιλαρμονική, Μαντολάτα, Γυμναστήριο και Ερασιτεχνικό Θίασο.

 

Η ΜΑΝΤΟΛΑΤΑ ΚΑΙ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ προϋπάρχουν της ιδρύσεως του "Ομίλου Απόλλων"

από τα μέσα του 19ου αιώνα, ως δραστηριότητα πολλών κατοίκων της,. που λόγω των συχνών επισκέψεων τους στην Ευρώπη (υπάρχει οικονομική ευχέρεια) έχουν Ευρωπαϊκό προσανατολισμό (έχουν ήδη αποκτήσει Ευρωπαϊκή νοοτροπία και ντύνονται Φράγκικα).

Το 1914 μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τους Τούρκους. έχουμε τη συγχώνευση των δύο προαναφερθέντων Συλλόγων: "Άγιος Γεώργιος" και "Όμιλος Ερασιτεχνών Απόλλων" και δημιουργείται ο ιστορικός πολιτιστικός Σύλλογος Χωριστής με το συμβολικό για την εποχή εκείνη όνομα: Μουσικοδραματικός Σύλλογος Τσατάλτζας «Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΘΕΙΣΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» όνομα που δηλώνει ταυτόχρονα τη μεγάλη αγάπη των κατοίκων της: για μουσική - Θέατρο - αλλά και για την ιδιαίτερή τους πατρίδα την Μακεδονία που τόσα και τόσα έκαναν για να παραμείνει αυτή Ελληνική.

Το 1915 με την 3/1915 απόφαση του πρωτοδικείου Δράμας εγκρίνεται το καταστατικό του Συλλόγου με την παραπάνω επωνυμία.

Το 1917 κατά τη δεύτερη Βουλγαρική κατοχή, οι Βούλγαροι διαλύουν το Σύλλογο και αποστέλλουν τα Μουσικά Όργανα στη Βουλγαρία.

Το 1918 Οκτώβριος. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αρχίζει η ανασυγκρότηση του Συλλόγου.

Το 1920-40. Είναι η αποκαλούμενη ως η "χρυσή εποχή" του συλλόγου με τη φιλαρμονική (ή απλά µμουσική όπως την αποκαλούσαν και συνεχίζουν να την αποκαλούν) στις δόξες της που γίνεται Πανελληνίως γνωστή με τιμητικές διακρίσεις σε Πανελλήνιους διαγωνισμούς, με συναυλίες, με χοροεσπερίδες, με Θεατρική ομάδα, με θέατρο σκιών και με κινηματογράφο, δραστηριότητες που καθιστούν τη Χωριστή πολιτιστικό κέντρο της περιοχής.

 

Το 1941-44. Τρίτη Βουλγαρική κατοχή. Τα μουσικά όργανα του Συλλόγου κρύβονται επιμελώς από τους κατοίκους και ο Σύλλογος αδρανεί µμέχρι την απελευθέρωση.

Το 1944 (Οκτώβρης) 1967 (Απρίλιος). Ο Σύλλογος παρά τα δύσκολα μεταπολεμικά και μετακατοχικά χρόνια, με τον Εμφύλιο, συνεχίζει την πολιτιστική δραστηριότητα. με κύριο μέλημα τη φιλαρμονική, που βγάζει αρκετούς δασκάλους Μουσικής και δίνει δουλειά σε πάρα πολλούς άλλους, αλλά και με τις γνωστές χοροεσπερίδες και θεατρικές του παραστάσεις ικανοποιεί τις ψυχαγωγικές ανάγκες των κατοίκων της Χωριστής.

Τ ο 1967-74 Οι δραστηριότητες του Συλλόγου διακόπτονται από την Στρατιωτική Χούντα.

Το 1976 επανιδρύεται ο Σύλλογος που διέλυσε η Χούντα και συγκροτεί τα τμήματα: Φιλαρμονική. Χορευτικά συγκροτήματα παραδοσιακών χορών (με Μακεδονικά, Ποντιακά, Θρακικά, καθώς και τμήματα εκμάθησης χορών απ' όλη την Ελλάδα), µε χορευτές διαφόρων ηλικιών, Χορωδία και Θεατρική ομάδα. Παράλληλα με τις δραστηριότητες του Συλλόγου διαπρέπει και η παραδοσιακή λαϊκή ορχήστρα "Γαλάζια Περιστέρα". Λειτουργεί και δανειστική Βιβλιοθήκη.

Από το 1976 μέχρι και σήμερα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος "Η Αναγεννηθείσα Μακεδονία", περιλαμβάνει στις Πολιτιστικές του εκδηλώσεις και τα παμπάλαιά τοπικά σατιρικά έθιμα των Απόκρεων. Πρωτοστατεί στην διοργάνωση του Καρναβαλιού της Χωριστής που οι κάτοικοι της αυτοβούλως συμμετέχουν σχεδόν όλοι. Το καρναβάλι της Χωριστής, που τείνει να γίνει γνωστό σε όλη την Ελληνική επικράτεια, έχει γίνει Θεσμός και καθιερώθηκε ως η κορυφαία πολιτιστική εκδήλωση των κατοίκων της.

 

Η μεγάλη παρέλαση του Καρναβαλιού, με την οποία και τελειώνουν οι καρναβαλικές εκδηλώσεις που διαρκούν ένα δεκαήμερο, γίνεται το μεσημέρι της Καθαρής Δευτέρας. Με αυτές τις δραστηριότητες οι Χωριστιανοί, μέσω του Συλλόγου προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανή στη μνήμη των κατοίκων την παράδοση, αλλά και να δώσουν κίνητρα και να προσελκύσουν κυρίως τους νέους να δραστηριοποιηθούν με τη συμμετοχή τους στα διάφορα τμήματα του Συλλόγου και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, ώστε και διέξοδο να βρίσκουν στις υγιείς αναζητήσεις τους και µε τη ζωντάνια και ενεργητικότητά της ηλικίας τους να προωθήσουν με ανανεωτικές τάσεις την τόσο μεγάλη πολιτιστική μας κληρονομιά.